Otè: Sandi Lerman; Edikatè Kominotè
Septanm se mwa nasyonal pou prevansyon swisid – yon moman kote istwa ak resous yo pataje pou ede fini ak stigma epi ede moun konprann kijan pou ede yon moun ki an risk. Pandan ke sijè a nan kriz sante mantal ak swisid pafwa difisil pou pale sou, li esansyèl pou nou konnen siy avètisman yo ak sa pou nou fè lè yon moun nou konnen ka gen risk.
Adolesan yo se youn nan gwoup ki gen plis risk pou swisid. Pou rezon sa a, paran, pwofesè, ak moun k ap bay swen yo tout bezwen ekipe pou sipòte adolesan ki nan kriz. Swisid adolesan se yon pwoblèm k ap grandi epi li se dezyèm kòz lanmò pou adolesan ak jèn adilt ki gen laj 15-24, dezyèm sèlman apre aksidan.. Soti nan ane yo, 2007-2017, kantite swisid pou jèn moun ki gen laj 10 - 24 te ogmante nan yon vitès alarmant soti nan 6.8 lanmò pou chak 100,000 moun a 10.6.
Adolesan yo ka vin akable ak santiman tristès, depresyon, oswa dezespwa, epi akòz stigma sante mantal ak wont, yo ka santi yo poukont yo epi yo pa konnen ki kote pou yo ale pou èd. Panse swisid ka dire pou yon tan long oswa ka lakòz yon tantativ swisid san reflechi. Yon adilt k ap pran swen ekipe ak konesans ak konpasyon ka fè yon monn nan diferans, e petèt menm sove yon lavi.
FAKTÈ RISK
Adolesan ak timoun nenpòt laj ki gen maladi mantal tankou enkyetid ak depresyon gen plis risk pou swisid. Kondisyon sante mantal yo komen nan adolesan ak jèn adilt yo, ak plis pase 50% nan tout maladi mantal ki devlope nan laj 14 ak 75% nan laj 24 (NAMI).
Lòt faktè risk yo ka enkli bagay sa yo:
-
- konfli fanmi, pwoblèm, oswa chanjman toudenkou
- nenpòt gwo pèt oswa rejè
- entimidasyon ak santi w pa an sekirite lakay ou oswa nan lekòl la
-
- tantativ swisid anvan yo
- istwa familyal nan tantativ swisid
- ekspoze a vyolans
- aksè nan zam afe oswa medikaman
SIY AVÈTISMAN
Siy avètisman yo ka vèbal, konpòtman oswa sitiyasyon.
Yon timoun oswa yon adolesan ki di yon bagay tankou "Mwen jis vle mouri" oswa "Mwen pral touye tèt mwen" ta dwe toujou pran oserye, menm lè yo sanble ap blag. Adolesan yo ka di bagay sa yo pou yo wè ki jan paran yo oswa lòt moun pral reyaji, epi li enpòtan pou w mande plis enfòmasyon dousman sou rezon ki fè yo ka santi yo swisid. Adolesan yo ka lage sijesyon vèbal yo tou, tankou di "pèsonn pa pran swen mwen de tout fason" oswa "ou p'ap bezwen enkyete w pou mwen ankò."
Gen kèk siy avètisman konpòtman yo enkli bagay sa yo:
-
- Pèt enterè nan aktivite pi renmen yo
- Atitid fache oswa chimerik
- Nenpòt chanjman toudenkou nan konpòtman
-
- Bay byen presye
- Retire nan men manm fanmi yo plis pase nòmal
- Enpulsif, konpòtman ki riske oswa abi sibstans
Pafwa adolesan yo nan sitiyasyon difisil ki fè yo santi yo dekouraje ak san espwa. Kèk nan sitiyasyon sa yo ka enkli:
-
- Lè w pini lakay ou oswa lekòl oswa pè pinisyon
- Move nòt, echwe yon klas, oswa ekspilsyon
- Entimidasyon, diskriminasyon, rasis, arasman, santi w pa an sekirite nan lekòl la
- Pwoblèm fanmi nenpòt kalite - konfli paran, difikilte finansye, mouvman vle
- Pèdi yon zanmi oswa kraze nenpòt relasyon enpòtan
- Chanje lekòl, pwofesè, konseye, antrenè oswa lòt moun ki te enpòtan pou adolesan an
KISA POU FÈ SI OU SISPÈK ADOLESN OU OU DEPRI OUBYEN SUIsid
Si w enkyete w ke yon adolesan w pran swen ta ka gen yon kriz sante mantal, li enpòtan pou w louvri liy kominikasyon yo epi fè yon konvèsasyon ak jèn timoun nan touswit.
Fè dirèk, epi mande adolesan an ki jan yo santi yo ak ki pwoblèm yo ta ka genyen. Kenbe nan tèt ou ke mande sou swisid dirèkteman pa ogmante risk pou yo swisid, li aktyèlman ede jèn nan santi ke ou okouran de sa k ap pase epi li ka diminye santiman yo nan enkyetid sou ouvèti.
Kèk kesyon ou ka poze adolesan ou a:
- “Mwen remake ou te (eksplike enkyetid ou/sa ou te remake)…. Èske w te santi w tris oswa deprime dènyèman?”
- “Mwen ta renmen konnen kijan w santi w ak sa k ap pase kounye a. Mwen pa fache sou ou, mwen jis vle koute.
- "Èske w te panse ak swisid? (si repons lan se wi) Èske w gen yon plan sou fason pou w fè sa?”
Ankò, ou pa bezwen pè poze kesyon dirèk sou swisid. Lè w konnen ou pran swen ou ka sove yon lavi, e menm si adolesan an pa swisid aktivman, poze kesyon an montre ke ou se yon moun ki an sekirite pou pale ak sou sijè sa a enpòtan.
KOTE MWEN KA JWENN ÈD POU ADOLESAN MWEN?
Si adolesan ou an nan kriz imedyat, ou ka mennen yo nan sal dijans ki pi pre a pou yon evalyasyon ak yon referans bay sèvis apwopriye ki nesesè yo. Si pitit ou a deprime men li pa anvizaje swisid kounye a, li toujou yon bon lide pou pale ak doktè pitit ou a pou jwenn yon rekòmandasyon bay yon pwofesyonèl sante mantal ki kalifye pou evalye ak swiv tretman jan sa nesesè.
Defi 2020 yo te fè sante mantal ak konsyantizasyon swisid menm pi enpòtan, paske anpil moun ap santi efè estrès menmen ak ensètitid. Nou bezwen fè tout sa nou kapab pou sipòte adolesan nou yo nan moman difisil pou pote yo espwa epi kenbe yo an sekirite.
LINE KRIZ
Si oumenm oswa nenpòt moun ou konnen ap sibi yon kriz, bezwen referans, oswa jis vle yon moun koute, ou ka kontakte liy kriz sa yo pou jwenn èd:
- National Suicide Prevention Lifeline: 1-800-273-8255 Tèks: 741741
- Pwojè Trevor (LGBTQ): 1-866-7386 Tèks: 678-678